Το μελάνωμα του δέρματος είναι ένας κακοήθης όγκος που προέρχεται από τα μελανοκύτταρα. Η συχνότητα της νόσου αυξάνεται διαρκώς κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.

Οι κυριότεροι προδιαθεσικοί παράγοντες για την εμφάνιση μελανώματος του δέρματος είναι:

• το ανοικτόχρωμο δέρμα (φωτότυπος κατά Fitzpatrick I ή II)
• το ιστορικό υπέρμετρης έκθεσης στον ήλιο ή σε τεχνητές πηγές “μαυρίσματος”
• οι πολλαπλοί κοινοί (>100) ή άτυποι (>5) μελανοκυτταρικοί σπίλοι
• το οικογενειακό ιστορικό μελανώματος
• η ανοσοκαταστολή
• το ιστορικό κακοήθους νεοπλάσματος (βασικοκυτταρικό ή ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα)
• η ύπαρξη μεγάλου μεγέθους ή γιγαντιαίου συγγενούς σπίλου

Διακρίνονται τέσσερις κύριοι τύποι μελανώματος:

• το επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα (57%)
• το οζώδες μελάνωμα (20%)
• το μελάνωμα αναπτυσσόμενο επί κακοήθους φακής (10%)
• το μελάνωμα των άκρων τύπου εφηλίδας (5%)

Άλλοι λιγότερο συχνοί τύποι μελανώματος είναι το αμελανωτικό μελάνωμα, το δεσμοπλαστικό μελάνωμα, το σπιτσοειδές μελάνωμα, ο κακοήθης κυανός σπίλος και το μελάνωμα των βλεννογόνων.

Οι συνηθέστερες πρώιμες εκδηλώσεις ενός μελανώματος είναι η αύξηση του μεγέθους ή η αλλαγή του χρώματος ή του σχήματος ενός προϋπάρχοντος σπίλου. Το συνηθέστερο πρώιμο σύμπτωμα είναι η εμφάνιση κνησμού. Αργότερα προστίθενται συμπτώματα όπως ευαισθησία, αιμορραγία και εξελκώσεις. Η κλινική εικόνα των μελαγχρωματικών βλαβών μπορεί να αλλάξει αργά σε διάστημα μηνών ή ετών ή να εμφανίσει αιφνίδιες αλλαγές.

Όλες οι μελαγχρωματικές βλάβες του δέρματος πρέπει να εξετάζονται σε τακτά χρονικά διαστήματα και από τον ασθενή και από τον ιατρό του. Η τακτική παρακολούθηση των βλαβών έχει ιδιαίτερη σημασία σε ασθενείς που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος. Πρέπει να καταγράφονται με ακρίβεια η θέση, το χρώμα, το μέγεθος και η μορφολογία των βλαβών. Η φωτογράφηση βοηθάει στην καταγραφή των παραπάνω στοιχείων.Η δερματοσκόπηση βοηθά στην εξακρίβωση του τρόπου κατανομής της μελανίνης μέσα στις βλάβες. Πρέπει να ελέγχονται οι επιχώριοι λεμφαδένες και τα ευρήματα να καταγράφονται.

Όταν μια μελαγχρωματική βλάβη θεωρείται ύποπτη για μελάνωμα, βάσει της κλινικής εικόνας ή του ιστορικού, θα πρέπει να αφαιρείται χειρουργικά άμεσα, με ταυτόχρονη ιστολογική εξέταση, για να διαπιστωθεί η ύπαρξη ή όχι κακοήθων μελανοκυττάρων. Εφόσον με το αποτέλεσμα της βιοψίας επιβεβαιώνεται το μελάνωμα του δέρματος, γίνεται συμπληρωματική εκτομή στην περιοχή του μελανώματος, με χειρουργικά όρια που καθορίζονται από το βάθος διήθησης κατά Breslow. Ακολουθεί η αποκατάσταση του ιστικού ελλείμματος είτε με άμεση σύγκλιση εάν είναι δυνατόν, είτε με τη χρησιμοποίηση ελεύθερου δερματικού μοσχεύματος, είτε με δερματικούς κρημνούς, ιδίως όταν το έλλειμμα αφορά το πρόσωπο.

Ταυτόχρονα με τη συμπληρωματική εκτομή και όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο, διενεργείται βιοψία του λεμφαδένα φρουρού,  που αποσκοπεί στην εντόπιση του πρώτου ή των πρώτων παροχετευτικών λεμφαδένων, στην ευρύτερη περιοχή των επιχώριων λεμφαδένων.

Σε ασθενείς με αρνητικό (μη διηθημένο) λεμφαδένα φρουρό, δεν απαιτείται κάποια επιπλέον χειρουργική πράξη και η περαιτέρω αντιμετώπιση γίνεται βάσει της σταδιοποίησης του μελανώματος.

Σε ασθενείς με θετικό (διηθημένο) λεμφαδένα φρουρό, συστήνεται ριζικός λεμφαδενικός καθαρισμός των επιχώριων λεμφαδένων. Ριζική λεμφαδενεκτομή διενεργείται και σε ύπαρξη κλινικά ψηλαφητών και ανιχνεύσιμων λεμφαδενικών μεταστάσεων, χωρίς να προηγείται βιοψία του λεμφαδένα φρουρού. Συμπληρωματική θεραπεία (ανοσοθεραπεία) χορηγείται σε ασθενείς χωρίς απομακρυσμένες μεταστάσεις αλλά με αυξημένο κίνδυνο για διασπορά της νόσου (στάδιο ΙΙ ή ΙΙΙ).

Μετά την ολοκλήρωση της χειρουργικής θεραπείας, όλοι οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται για τυχόν υποτροπή της νόσου ή εμφάνιση ενός δεύτερου μελανώματος.

Οι ασθενείς πρέπει να εκπαιδεύονται ώστε να είναι σε θέση να εξετάζουν μόνοι τους το δέρμα και, αν εντοπίσουν ύποπτες βλάβες, πρέπει να καταφεύγουν στον ιατρό τους.

Τελικά, το σημαντικότερο στοιχείο, παρά τη συντελεσθείσα πρόοδο, παραμένει η πρώιμη αναγνώριση του μελανώματος και η έγκαιρη και σωστή αντιμετώπισή του. Με την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση είναι δυνατή ακόμη και η ίαση των βλαβών.